Internat SOSW w Bełchatowie

Jak mówić żeby dzieci nas słuchały, jak słuchać
żeby dzieci do nas mówiły

Skuteczna rozmowa z dzieckiem

Rodzice są dla dziecka pierwszymi dawcami uczuć. Komunikują w sposób werbalny bądź niewerbalny - zależy to od sposobu, w jaki przejawiają miłość względem siebie oraz względem dzieci. Jest to bardzo ważne w kształtowaniu emocjonalnej atmosfery w rodzinie. W rodzinach, które cechuje wysoki poziom komunikacji, następuje przenoszenie dobrego odnoszenia się do siebie małżonków na wzajemne stosunki między rodzicami a dziećmi, a później między dzieci i ich towarzyszy zabaw. Przy niskim poziomie komunikacji prawidłowość ta ulega zaburzeniu. Jeżeli rodzice dobrze wyrażają swoje uczucia, to ten fakt nie tylko upoważnia dzieci do ekspresji własnych emocji, lecz również sprawia, że rośnie ich szacunek do rodziców jako dorosłych ludzi.

Mówienie i słuchanie - na tym polega porozumiewanie się. Aby skutecznie rozmawiać z dzieckiem, należy przede wszystkim okazać chęć zrozumienia go. Zachęcając dziecko do otwarcia się musimy pamiętać, że:

1. diagnoza musi być precyzyjna, aby środek był pewny. Im lepiej pasuje do sytuacji, tym będzie skuteczniejszy. Jaką bowiem mamy szansę na to, żeby zmienić opinię dziecka, gdy nie mamy pojęcia, na czym się ona opiera?
2. nie atakuj pozycji dziecka, lecz staraj sieje zrozumieć - stwórz klimat sprzyjający wymianie. Dziecko poczuje się mniej zagrożone, nie będzie się bało stracić twarzy i jego opór będzie mniejszy. W ten sposób, rozluźniając sytuację, natychmiast zyskujemy możliwości znalezienia nowych, wzajemnie korzystnych wyjść;
3. pokaż dziecku, że zależy ci na jego zrozumieniu, że uznajesz możliwość zmiany sądu, zgodnie z jego punktem widzenia. Szczere współdziałanie z dzieckiem jest gwarancją sukcesu naszych zamierzeń;
4. pozytywny klimat wzbudza zaufanie, ułatwia komunikację i przyspiesza odkrycie tego, co jeszcze nie zostało wypowiedziane.

Istnieją różne techniki stosowane przez dorosłych w rozmowach  z dzieckiem

1. Wypytywanie -jest sztuką samą w sobie. A ponieważ chodzi namotwarcie dyskusji, należy wybrać taką metodę, która temu sprzyja. Będą to pytania otwarte, w przeciwieństwie do pytań zamkniętych. Pytania otwarte są tak formułowane, żeby dziecko mogło swobodnie wyrazić swoją opinię, bez sugerowania czy nacisku. Zachęcają do wymieniania racji, rozwinięcia opinii, jego pole zasięgu jest otwarte. Pytania otwarte zaczynają się od: jaki?, co?, jak?, dlaczego?, co?; pytania zamknięte od: czy?, dlatego pozostawiają dziecku mało wolności. Pociągają za sobą odpowiedzi w rodzaju: tak, nie, nigdy, wcale. Dziecko może czuć się jak na przesłuchaniu i zamknąć w sobie. Można także używać pytań zapasowych. Można je tak formułować: Co przez to rozumiesz?, Czy możesz o tym powiedzieć coś więcej?, Czy możesz powiedzieć dokładniej, dlaczego, ile itp.
2. Słuchanie aktywne - bardzo ważną umiejętnością zapewniającą
   skuteczność rozmowy jest słuchanie. Dziecku nie wystarcza, że dorosły je
   wysłucha, musi mieć też pewność, że je rozumie. Najwyższy stopień
   słuchania wymaga od nas pełnego zaangażowania, uaktywnienie
   wszystkich naszych zmysłów. Słuchamy nie tylko uszami, lecz oczami i sercem. Koncentrujemy całą naszą uwagę (nie przerywamy, nie przeszkadzamy), pozycja ciała wyraża chęć współpracy, równoprawność, obiektywizm, odpowiadamy po namyśle, jesteśmy zorientowani na rozwiązywanie wspólnych problemów, utrzymujemy kontakt wzrokowy, jesteśmy powściągliwi w wyrażaniu własnego zdania. Ten rodzaj słuchania nazywamy słuchaniem empatycznym. Dziecko, świadome naszych starań, będzie widziało w nich dowód naszego szacunku dla niego. Poczuje się kimś ważnym, wartościowym. Płyną z tego dwie korzyści: wzmożona motywacja do powiedzenia w kwestii spornej czegoś ważnego, a poza tym samo dziecko chętniej nas wysłucha.
3. Powtórne sformułowanie - echo. Jest to najprostszy sposób pokazania
   dziecku, że uważnie je słuchamy. Niemniej nie należy go nadużywać,
   gdyż dziecko może zacząć sądzić, iż tak naprawdę go nie słuchamy.

Istnieje również kilka innych sposobów ułatwiających rozmowę z dzieckiem

• Słuchaj bardzo uważnie. Zaakceptuj jego uczucia słowami: och, mm, rozumiem.
• „Wejdź w skórę dziecka”, aby spojrzeć na sytuację z jego punktu widzenia - identyfikuj się z dzieckiem.
• Wysławiaj się jasno, zrozumiale i do końca precyzuj swoje zdania.
• Postaraj się o synchronizację między tobą a dzieckiem:
• Używaj łagodnego tonu - język wpływa na humor i uczucia;
• Używaj jego języka - zarówno pod względem doboru słów jak i stylu;
• Skoordynuj swoje zachowanie z zachowaniem i gestami dziecka - chodzi tu o komunikację niewerbalną, wyrażającą się postawą ciała, gestami, mimiką, spojrzeniem.
• Wyrażaj swoje własne uczucia i emocje, ale nie obarczaj za nie odpowiedzialnością dziecka. Wypowiadaj się w formie 'ja', gdy jasno wyrażasz swoje uczucia, zachęcasz tym samym dziecko, by podążało za nami.
• Zastanów się dobrze nad tym, jak odbierasz uczucia dziecka - chodzi o to, aby ich nie negować, ale dać im prawo do istnienia. Już samo ich nazwanie oznacza, że są rozpoznane i pełniej zaakceptowane.
• Mów o porozumiewaniu się, o formie, nie o treści. Wytłumacz dziecku, co zamierzasz zrobić, zapoznaj je ze sposobami, które chcesz zastosować, podziel trudności.
• Wystrzegaj się przekazu niejasnego lub z podwójnym sensem.
• Unikaj niefortunnych wyrażeń.
• Unikaj poniżania, ataków osobistych, raniących słów, przykrych wyrażeń.
• Unikaj pytań - pułapek. Tego rodzaju pytania w żadnym wypadku nie pozwalają na prawdziwe zrozumienie problemów dziecka.
• Jeżeli to możliwe lub konieczne - zamień pragnienia dziecka w fantazję.
• Udziel informacji.
• Porozmawiaj o swoich uczuciach.
• w wypowiedziach określać swoje uczucia np.: to przykre, to fantastyczne
• uczucia wyrażać słowami a nie siłą, np.: jest mi przykro, że..., jestem wściekła, bo...,
• Nie zadawać zbyt wielu pytań.
• Nie śpieszyć się z dawaniem odpowiedzi.

Uważne i cierpliwe wysłuchanie dziecka wymaga od dorosłego, aby:

• przestrzegał zasad partnerstwa - zachowując swą kierowniczą funkcję, dorosły nie narzuca nakazów i zakazów, lecz stara się je uzasadnić;
• koncentrował się na dziecku;
• akceptował je wewnętrznie;
• uznawał pierwszeństwo wypowiedzenia się dziecka.

Skuteczną techniką prowadzącą do rozwiązania problemów jest zaplanowana dyskusja - poważna i świadoma rozmowa, odbywająca się wtedy, kiedy wszyscy panują nad sobą i są skoncentrowani.

Prawdziwie skuteczna komunikacja nie może być monologiem. Aby skutecznie przekonywać, informować czy zmieniać nastawienie słuchacza, udział obu stron - mówiącego i odbiorcy - musi być aktywny. Znaczenie ma:

• Osobiste zainteresowanie - ludzie przeważnie robią to, co chcą robić. Trzeba wiedzieć o swoich słuchaczach dostatecznie dużo, aby określić ich potrzeby, motywacje, prawdziwe zainteresowania.
• Osoba mówiącego - osobisty styl (ciepły, przyjazny, interesujący, zorganizowany, pewny swego, otwarty).
• Sposób mówienia - styl i technika wypowiedzi.

Właściwe formułowanie prośby oraz prawidłowo przeprowadzane rozmowy wyrabiają u dziecka poczucie odpowiedzialności. Muszą być jednak one dostosowane do wieku i możliwości dziecka. Szczera rozmowa zwraca uwagę dziecka na samego siebie, zachęca i pobudza go wysiłku, skupia uwagę na wewnętrznych siłach, pomaga dążyć do celu. Oznacza zaufanie i wiarę dorosłego w dziecko.

Skuteczna rozmowa ma miejsce wtedy, gdy dorosły z dzieckiem nie chce niczego w tym momencie załatwić, nie ma interesu innego niż ten, aby być razem i cieszyć się ze spotkania, aby poznawać i coraz głębiej rozumieć dziecko, wyrażać otwarcie siebie. Takie bliskie, głębokie spotkania pozostawiają istotne ślady w doświadczeniu dziecka. Otwierają mu nowe perspektywy rozwoju. Jeżeli rodzice czy nauczyciele poświęcają chwilę czasu i wysiłku, aby wypracować osobiste pozytywne zasady komunikowania się oraz zgodzą się na ich używanie, wtedy także oni będą mogli w nich znaleźć wiele przyjemności.